Kırgızlar
Kırgızlar
Adlarının menşei ve manası hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüş olan Kırgızlar Çin kaynaklarında K�i-ku, Kien-kun adları ile zikredilmekte ve Hanlardan (M.Ö.206-M.S.220) beri mevcudiyetleri bildirilmektedir. Asya Hunları zamanında kuzey-batıda Baykal�ın batısında İrtiş Nehri havalisinde bir Türk kavmi olan Ting-lingler�le karışık olarak oturmuşlardır.
Fakat Kırgızlar kaynaklarda Türk asıllı gösterilmekte ve tahminen 5-6. asırlarda, Türkleşmiş kavimlerden sayılmaktadır. 6. asır sonlarında Çin kaynaklarında Hia-kia-sseu diye zikredilen Kırgızların Gök-Türk hakanı Mu-kan zamanında, 560�a doğru, hakanlığa bağlandıktan sonra (630-680) arasındaki fetret devrinde müstakil bir �kagan�a sahip olmalarından anlaşılıyor. II. Gök-Türk hakanlığı devrinde tekrar Gök-Türk idaresine alınan Kırgızlar, Mo-yen-çur Kağan tarafından Uygur hakanlığına bağlanmış (758), fakat 840 yılında şiddetli bir hücumla Uygur devletini yıkarak Ötüken�de kendi devletlerini kurmuşlardı.
Ancak orada fazla kalamadılar. 920�de bütün Moğolistan�ı ele geçiren K�i-tanlar (Çin�de Liao sülalesi) Kırgızları Ötüken bölgesinden çıkartıp, eski yurtlarına sürdüler. K�i-tanlar ve devamları olan Kara-Hitayların Yenisey havalisine kadar sokulamadıkları anlaşılıyor. Cengiz Han Moğolistan�ı idaresi altında birleştirmek istediği için, Merkit ve Naymanlar�la olan savaşları sırasında Kırgızları da itaate almıştır (1207) ki bu suretle Kırgızlar Cengiz Han Moğolları�na itaat eden �ilk Türk kavmi� oluyorlar. 1217�de Moğollar�a karşı direnmek istedikleri için, ertesi yıl, Yenisey�i buz üzerinden geçen, Cengiz�in oğlu, Coçi tarafından tenkil edilen Kırgızların artık �hakan�ları olmamıştır.
Tolui ulusuna dahi edilen iki kısım halinde yaşamaya devam ettiler. Kırgız kavminin, Uygur Hakanlığı�nı, yıkarak işgal ettiği Ötüken�de tutunamayıp, buranın Moğol K�i-tanlara geçmesine ve tam idrak ve intibak edemediği �Orhun kültüründen ortadan kalkmasına� sebep olmak, dolayısı ile eski Türk Hakanlar yurdunu, bir daha geri gelmemek üzere Moğollar�a intibak ettirmek suretiyle Türk tarihinde oynadığı menfi rol dikkatten kaçmamıştır. Nitekim Karluklar Ötüken�de Kırgız hakimiyetini reddetmişlerdir.